Δευτέρα, 20 Ιανουαρίου 2020 13:02

Βλάχος Φίλιππος

vlaxos001Έβγαλε βιβλία «με το περίσσευμα της αισθαντικής ψυχής και των αριστερών ιδεών του και με το υστέρημά του, ταμένος στην πρόοδο και την ουσιαστική μόρφωση του λαού, με μεγάλης αξίας αλλά φθηνού κόστους βιβλία». Αυτό έγραφε για τον Φίλιππο Βλάχο ο «Ριζοσπάστης» τις 17 Οκτωβρίου 2002, με αφορμή την έκθεση «Εκδόσεις "Κείμενα" - Μνήμη Φίλιππου Βλάχου», την οποία είχε οργανώσει τότε το Μορφωτικό Ίδρυμα της Εθνικής Τράπεζας, τιμώντας το έργο και τη μνήμη του πρωτοπόρου Κερκυραίου εκδότη και αγωνιστή.

«Οι λάτρεις του καλού και προοδευτικού ελληνικού βιβλίου δεν πρέπει να τη χάσουν», σημείωνε η εφημερίδα για την έκθεση, εξαίροντας τον δημιουργό του αξέχαστου εκδοτικού οίκου «Κείμενα».

Γέννημα-θρέμμα της βόρειας Κέρκυρας, ο Φίλιππος Βλάχος γεννήθηκε στο χωριό Περίθεια τον Απρίλιο του 1939. Ήταν ένα από τα πιο ελεύθερα μυαλά του κερκυραϊκού βορρά, όπως έχει σημειώσει η ιστοσελίδα altercorfu.com. Μεγαλώνοντας, είδε, «μύρισε» και κράτησε, με τον μοναδικό δικό του τρόπο, ό,τι έμενε ακόμη από την εφτανησιώτικη παράδοση. Στα μαθητικά του χρόνια είχε συνεργαστεί στην έκδοση του περιοδικού «Το Πρώτο Σκαλί», μαζί με τον Λέοντα Αυδή, τον Σπύρο Κατσίμη, τον Γιώργο Ρωμαίο και άλλους.

Τελείωσε το δημοτικό σχολείο και το τότε Γυμνάσιο στο νησί και πήγε στην Αθήνα, όπου φοίτησε στη Δραματική Σχολή του Κάρολου Κουν. Ωστόσο, φύσει ανήσυχο πνεύμα, ασχολήθηκε από πολύ νωρίς και με τα βιβλία. Έτσι τα τέλη του 1969 δημιούργησε στην Αθήνα τον εκδοτικό οίκο «Κείμενα». Το πρώτο βιβλίο που εξέδωσε τότε, με συμβολικά βαθύ κόκκινο εξώφυλλο, ήταν «Η τιμή και το χρήμα» του αγαπημένου του επαναστάτη σοσιαλιστή Κερκυραίου συγγραφέα Κωνσταντίνου Θεοτόκη.

 

vlaxos1

Στην ταινία «Vortex» του Ν. Κούνδουρου

 

Το 1970 δημιούργησε το «Τυπογραφείο Κείμενα», χώρο από τον οποίο έμελλε να εκδοθούν πάμπολλοι συγγραφείς, με αισθητική που σφράγισε την περίοδο που ακολούθησε. Από τις κάσες του τυπογραφικού εργαστηριού των «Κειμένων» φιλοτεχνήθηκαν τα επόμενα χρόνια μέχρι το 1989, από τον ίδιο και τη συνεργάτιδά του Γεωργία Παπαγεωργίου, βιβλία των Κωνσταντίνου Θεοτόκη, Διονύσιου Σολωμού, Λορέντζου Μαβίλη, Δημήτρη Χατζή, Μπέρτολτ Μπρέχτ, Γιάννη Σκαρίμπα, Μιχάλη Κατσαρού, Κικής Δημουλά, Παναγιώτη Λεκατσά, Άρη Αλεξάνδρου, Ορέστη Αλεξάκη, Έκτορα Κακναβάτου, Μιχάλη Γκανά, Μποστ, Κώστα Μητρόπουλου, Νίκου Κούνδουρου, Γιάννη Δάλλα, Πέτρου Μάρκαρη, Μίλτου Σαχτούρη και άλλων σημαντικών λογοτεχνών - πνευματικών ανθρώπων. Μαζί εκδόθηκαν και τα γραμμένα από τον ίδιο κερκυραϊκά «Χωριάτικα βρωμόλογα».

Με τα βιβλία των εκδόσεων «Κείμενα», όπως έχει επισημανθεί από διάφορους αναλυτές του χώρου, ο Φίλιππος Βλάχος μετουσίωσε την πίστη του ότι οι νέες τεχνικές της τυπογραφίας θα έπρεπε να μπολιαστούν με τη γνώση και την πείρα της παράδοσης. Υπερασπίστηκε με πάθος το φτηνό και καλό βιβλίο, που μπορούσε και έπρεπε, κατά την άποψή του, να είναι τυπογραφικά άψογο, όπως και ένα ακριβό βιβλίο τέχνης. Θεωρούσε ότι η τυπογραφία, «έργο επιμελείας, υπομονής και αγάπης», όπως έλεγε ο Γιάννης Κεφαλληνός στον οποίο συχνά αναφερόταν, δεν είναι απλή αισθητική, αλλά η σύζευξη λειτουργικότητας και αισθητικής. Μια δουλειά ακρίβειας, με αυστηρούς κανόνες και όρια. Σε κάθε βιβλίο αναζητούσε το δικό του ύφος, γι' αυτό επέμενε στο σχεδίασμά τους, τον ενδιέφεραν οι λεπτομέρειες των πρωτοσέλιδων και του στησίματος των σελίδων. Και επειδή πίστευε στη συλλογικότητα της δουλειάς, ξαναγύρισε στον παλιό περίτεχνο κολοφώνα των βιβλίων, παραθέτοντας όλους τους συντελεστές της «συντεχνίας». Όλο αυτό το μεράκι έφτιαξε λίγο λίγο ένα αυτόνομο τυπογραφικό ύφος, με βάση τις αρχές και την αισθητική της «τέχνης» της τυπογραφίας. Έγινε συνώνυμο της Τέχνης στο βιβλίο.

vlaxos3 vlaxos2

 Εξέδωσε, με ξεχωριστή φροντίδα, γνωστά αλλά και ανέκδοτα έργα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη. Το 1971 είχε εντοπίσει χειρόγράφά του στη Δημόσια Βιβλιοθήκη της Κέρκυρας.

Επίσης, εξέδωσε πολιτικά βιβλία.

Στο βιβλίο τους «Κείμενα 1969-1989, μια στιγμή στην Τυπογραφία» η Γεωργία Παπαγεωργίου και η Κλαίρη Μιτσοτάκη, αφού επισήμαναν, μεταξύ άλλων, ότι το τυπωμένο κείμενο είναι ένα σύνολο λεπτών ισορροπιών που περνάνε μέσα στον αναγνώστη σαν ομορφιά ή σαν ασχήμια, σημείωσαν: «Πεθαίνοντας ο Φίλιππος πήρε μαζί του μια από τις τελευταίες μορφές της πίστης στη δύναμη του βιβλίου ως βιβλίου». Ο ίδιος στοιχειοθετούσε τα βιβλία που εξέδιδε και γρήγορα είχε γίνει γνωστός και για την ομορφιά της τυπογραφίας τους. Είχε πει: «Το οικονομικό μέρος της δουλειάς με γνοιάζει και με θερίζει - ένας διάολος ξέρει πόσο. Αλλά θα μπορούσα και να αλλάξω επάγγελμα. Δεν μπορώ να χρησιμοποιώ σαν άλλοθι τις ανάγκες μου, για να καταστρέφω τα βιβλία».

Ο πρόεδρος της Εταιρείας Κερκυραϊκών Σπουδών Περικλής Παγκράτης έγραψε στο «Δελτίον» της Αναγνωστικής Εταιρείας Κέρκυρας για τον Φ. Βλάχο: «Ανεξάντλητος σε εμπνεύσεις, τελειομανής και ευφάνταστος, αλλά και βαθύς γνώστης των μυστικών της τυπογραφίας, φιλοτέχνησε εκδόσεις που θα μείνουν ως υποδείγματα καλαισθησίας (...) Τολμώ να πω πως ο Φίλιππος Βλάχος υπήρξε ένας "ποιητής", γεννήθηκε ποιητής αλλά και έγινε
ποιητής "με καιρό και με κόπο" (...) Γι' αυτό παντού και πάντα βάραινε η ανθρώπινη παρουσία του γοητευτικού συνομιλητή, του καλλιεργημένου ανθρώπου, του παθιασμένου με την ωραιότητα της ζωής».

Ακολουθούν εξώφυλλα εμβληματικών εκδόσεων που έφεραν τη σφραγίδα της δικής του δουλειάς:

 

vlaxos4 vlaxos14 vlaxos11
vlaxos13 vlaxos8
vlaxos6 vlaxos10 vlaxos12

 

Στο πέρασμά του από τον χώρο του θεάτρου ο Φίλιππος Βλάχος έπαιξε σε παράσταση του «Γλάρου» του Τσέχωφ, με τον θίασο Γιάννης Φέρτη και Ξένιας Καλογεροπούλου. Τα μέσα της δεκαετίας του 1960 συμμετείχε σε διάφορες κινηματογραφικές ταινίες. Στην ταινία «Ο Γιάννης κι ο Δρόμος» της Τώνιας Μαρκετάκη είχε απαγγείλει ποίημα του Μενέλαου Λουντέμη. Λίγο αργότερα είχε πρωταγωνιστικό ρόλο στην ταινία «Vortex» ή «Το πρόσωπο της Μέδουσας» του Νίκου Κούνδουρου. «Έχει πρόσωπο που μου θυμίζει βυζαντινόν άγιο. Τον διάλεξα όχι γιατί είναι καλός ηθοποιός ή γιατί ταίριαζε σ' αυτόν το ρόλο... Αντίθετα, προσάρμοσα το ρόλο στα χαρακτηριστικά του. Ο Βλάχος έχει τα πιο πικρά μάτια που έχω δει σε άνθρωπο», είχε πει γι' αυτόν ο Ν. Κούνδουρος.

Ταγμένος πολιτικά στην Αριστερά, υποστήριζε την ΕΔΑ. Λίγο μετά το πραξικόπημα των συνταγματαρχών, το 1967, συνελήφθη. Τον Οκτώβριο του 1967 είχε οδηγηθεί στο διαβόητο χουντικό άντρο ΕΑΤ-ΕΣΑ στην οδό Μπουμπουλίνας.

Η στροφή του στον χώρο του βιβλίου ολοκληρώθηκε τα τέλη του 1969, μετά την άρση των πρώτων μέτρων προληπτικής λογοκρισίας από τη Χούντα. Προηγουμένως, μέσω του εκδοτικού μηχανισμού της αντιδικτατορικής οργάνωσης Πατριωτικό Μέτωπο του Μίκη Θεοδωράκη και άλλων αγωνιστών της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, ο Φίλιππος Βλάχος, όπως αναφέρει ο Φ. Τρούσας σε σχετικό αφιέρωμά του, είχε εκδώσει σε 200 αντίτυπα το βιβλίο του Μπέρτολτ Μπρεχτ «Τα τουφέκια της κυρίας Καρράρ».

Ανέφερε ο ίδιος ο Φ. Βλάχος για την ίδρυση του εκδοτικού οίκου του:

«Από το 1968, μόλις βγήκα από τη φυλακή, μέχρι το χινόπωρο του 1969, μελετούσαμε το θέμα ενός εκδοτικού σπιτιού με τους φίλους Γεωργία Παπαγεωργίου, Απόστολο Δούρβαρη και Πέτρο Μάρκαρη. Σκοντάφταμε πάντα στα λεφτά... που δεν υπήρχαν. Η λύση δόθηκε στο τέλος του 1969 από τους τυπογράφους Αρίστο Οικονόμου και Αγησίλαο Ζουμαδάκη και τα Κείμενα (νουνός τους ο Μάρκαρης) ξεκίνησαν χωρίς λεφτά το Δεκέμβρη του 1969.
Ξεκίνησαν, αλλά πάλι δεν θα μπορούσαν να συνεχίσουν χωρίς τους βιβλιοδέτες Βασίλη Παλούμπη και Βασίλη Χρονόπουλο, τον μαέστρο Ευθύμιο Καβαλιεράτο, που γύριζε στα θέατρα και πούλαγε βιβλία, τον αείμνηστο Κερκυραίο μουσικό Τάσο Σκιαδόπουλο. Είναι και άλλοι πολλοί, θέλουμε μια σελίδα να τους απαριθμήσουμε...».

«Σε κάθε βιβλίο ο Φίλιππος Βλάχος αναζητούσε το ύφος και το χαρακτήρα της τυπωμένης σελίδας», έγραψε ο Σταύρος Πετσόπουλος των εκδόσεων «Άγρα» που είχε μαθητεύσει δίπλα του, προσθέτοντας: «Όσο μπορούσε έψαχνε και προμηθευόταν παλιά στοιχεία και κοσμήματα από τυπογραφεία που έκλειναν. Άπειρες φορές έφτιαξε και διέλυσε στοιχειοθετημένες σελίδες μέχρι να τις φέρει εκεί που ήθελε, φέροντας στην επιφάνεια τη γοητεία του κάθε τυπογραφικού στοιχείου και την αξία της κάθε οικογένειας γραμμάτων».

Η προσφορά του Φ. Βλάχου στα ελληνικά Γράμματα περιλαμβάνει ασφαλώς και το γεγονός ότι από το 1981 μέχρι τον θάνατό του, το 1989, συνεργάστηκε με το Τρίτο Πρόγραμμα της ΕΡΑ, παρουσιάζοντας σειρά εκπομπών για ολόκληρη σχεδόν την ελληνική ποίηση.

Ο Φίλιππος Βλάχος πέθανε στην Αθήνα, σε ηλικία 50 ετών, τις 9 Μαρτίου 1989.

Σε νεκρολογία του στο περιοδικό «Πολίτης» τον Απρίλιο του 1989 ο ιστορικός Φίλιππος Ηλιού, γιος του Ηλία Ηλιού της ΕΔΑ, σημείωσε για τον Κερκυραίο εκδότη-τυπογράφο και αγωνιστή:

«Μ' αρέσει να τον αναλογίζομαι πριν απ' όλα για την παραδειγματική του ζωή και τα πάθη του, έτσι όπως ήταν φτιαγμένος από μεράκια κι ανιδιοτέλειες, από αδιαλλαξία και αντικομφορμισμό, και από μια καθημερινή προκλητικότητα της οποίας γνώριζε το τίμημα -και το πλήρωνε χαμογελώντας. Δεν του άρεσε ο κόσμος μας του Φίλιππου, δεν του άρεσε η κοινωνία στην οποία ζούμε κι ήθελε να την αλλάξει -γι' αυτό άλλωστε ήταν και κομμουνιστής από τα παιδικάτα του. Με όσα έκανε έδειξε ότι δεν του αρκούσε μόνο το μεγάλο όραμα. Του χρειαζόταν η καθημερινή μάχη που μπορούσε να δώσει στο όραμα το νόημά του και στη δική του ζωή την ομορφιά της. Και τη μάχη αυτή την επιζητούσε, αδιαφορώντας για την έκβασή της, όπως αδιαφορούσε και για τη ζωή του. Του αρκούσε να δείχνει, και με το αδιάλλαχτο παράδειγμά του πώς, όταν θέλουν, οι άνθρωποι μπορούν και να αντιστέκονται και να μην αφομοιώνονται -κυρίως: μπορούν να ολοκληρώνονται μέσα στη δημιουργική χαρά αν όχι του συντελεσμένου, πάντως του συντελούμενου έργου».

Το 1981, την εποχή της «αλλαγής», όπως αναφέρει ο Φ. Τρούσας σε σχετικό κείμενο-αφιέρωμα, ο Φίλιππος Βλάχος είχε στηρίξει ανοιχτά το ΚΚΕ.

Η σύζυγός του Βάσω Κυριαζάκου είχε γράψει το 1994: «Ο Φίλιππος ήταν ένας άνθρωπος "βουρλισμένος"... Ήταν πολυσύνθετος και ανήκε σε πολλούς ανθρώπους. Ήταν τρομερά μόνος του. Και είχε καθιερώσει έναν τρόπο συμπεριφοράς που έδινε την εντύπωση ότι ήταν πολύ δογματικός, απόλυτος και άγριος! Μα δεν ήταν τίποτα από όλα αυτά. Ήταν λάτρης των γυναικών, λάτρης του έρωτα -χωρίς να έχει ανάγκη επιβεβαίωσης ως αρσενικός- ήταν ένας φανατικός ερασιτέχνης που κουβαλούσε χιλιάδες πράγματα μέσα του, που θα ήθελε πάρα πολύ να τα εξωτερικεύσει. Ήταν αυτός που έβγαζε τα 521 αριθμημένα αντίτυπα ενός βιβλίου σαν "καλό πράγμα", που "όποιος το θέλει μπορεί να έρθει να το βρει", όπως έλεγε...».

 

vlaxos7

 

Ο Π. Παγκράτης είχε προσθέσει για τον Φίλιππο: «Αυτός ο ίδιος επιμελήθηκε το γλωσσάρι σε κάθε έκδοση του Κωνσταντίνου Θεοτόκη (...) Με τις αλλεπάλληλες αριστουργηματικές εκδόσεις των έργων του, στην πραγματικότητα γνώρισε τον μέγιστο αυτόν πεζογράφο σ' ένα ευρύτερο κοινό (...) Μελέτησε επί τόπου, στους Καρουσάδες κυρίως, το κερκυραϊκό γλωσσικό ιδίωμα, γνωρίζοντας πως η ίδια λέξη έχει πολλές φορές άλλη έννοια στα διάφορα σημεία του νησιού. Ποτέ δεν έπαψε να επιστρέφει στην κερκυραϊκή ύπαιθρο απ' όπου συνέλεγε λαογραφικό υλικό (...) Στη γενέτειρά του Περίθεια γύριζε κάθε χρόνο το φθινόπωρο, για να φτιάξει ο ίδιος το κρασί του. Τον συναντούσαμε την εποχή αυτή κάτω απ' τα βόλτα του Λιστόν. Εκεί τον βρίσκαμε και το Πάσχα κάθε χρόνο. Με το μαγνητόφωνο υπό μάλης είχε καταγράψει για άλλη μια φορά τον "Αμλέτο" της Παλαιάς Φιλαρμονικής στη λιτανεία του Μ. Σαββάτου. Και τι να πρωτοθυμηθεί κανείς!».

Προς τιμήν του, στην Περίθεια, το πολιτιστικό σωματείο του χωριού έχει ονομαστεί Ένωση Περιθειωτών «Φίλιππος Βλάχος».

5

Τελευταία τροποποίηση στις Δευτέρα, 20 Ιανουαρίου 2020 17:44

Please publish modules in offcanvas position.